GEOGRAFIA

SŁOWNIK TERMINÓW GEOGRAFICZNYCH

Aglomeracja - obszar o intensywnej zabudowie, charakteryzujący się również dużym zagęszczeniem ludności przebywającej na danym terenie.
Akwen - dowolnie określony fragment powierzchni wodnej.
Antypody - punkt na powierzchni Ziemi, który w stosunku do określonego punktu jest położony dokładnie po drugiej stronie naszej planety.
Amplituda temperatury - różnica między najwyższą, a najniższą temperaturą, wyrażona w stopniach.
Atmosfera - gazowa powłoka otaczająca planetę.
Atol - typ płaskiej wyspy koralowej położonej na oceanie, składającej się z rafy koralowej w kształcie pierścienia otaczającego centralną depresję.
Azymut - kąt zawarty między północną częścią południka odniesienia, a danym kierunkiem poziomym.

Biegun geograficzny - jeden z dwóch punktów na powierzchni obracającego się ciała niebieskiego, przez które przechodzi oś obrotu danego ciała.
Biosfera - strefa kuli ziemskiej zamieszkana przez organizmy żywe, obejmująca powierzchnię Ziemi, zewnętrzną część skorupy ziemskiej, dolną część atmosfery i hydrosferę.
Bryza - wiatr wiejący na wybrzeżu morskim, wywołany różnicami w nagrzewaniu się lądu i morza.

Cumulus - odzielna, gruba, biała chmura, złożona z kropel wody, której górna część ma kształt kopuły,
a podstawa jest pozioma.
Cyklon - wirowy układ wiatrów w obrębie niżu - przemieszczają się po liniach spiralnych od zewnątrz do środka, (na półkuli północnej mają kierunek przeciwny do kierunku ruchu wkazówek zegara, na południowej zgodny z kierunkiem ruchu wskazówek zegara).

Delta - ujście rzeki w postaci kilku odnóg, tworzących obszar nizinny o charakterze bagiennym np. Żuławy Wiślane w Polsce.
Depresja - obszar lądu położony poniżej poziomu morza.
Długość geograficzna - odległość punktu na Ziemi w stopniach na wschód i na zachód od południka zerowego.
Dolina - wklęsła forma terenu o wydłużonym kształcie i wyraźnie wykształconym dnie, najczęściej powstała w wyniku działalności rzek lub lodowców.
Dorzecze - obszar, z którego wody spływają do jednej rzeki.
Dżungla - każdy wilgotny las tropikalny.

Erozja - proces obniżania i niszczenia powierzchni terenu pod wpływem wody płynącej, lodowców i wiatru.
Endemity - gatunki roślin i zwierząt unikalne dla danego miejsca albo regionu, nigdzie indziej nie występujące naturalnie.
Erozja - naturalne zjawisko mechanicznego niszczenia powierzchni skorupy ziemskiej - zarówno skał jak i gleb, poprzez różne czynniki zewnętrzne.

Fauna - ogólne określenie na wszystkie gatunki zwierząt na danym obszarze lub w danym środowisku.
Fiord - długa, wąska i kręta, zazwyczaj głęboka, U-kształtna zatoka morska w obrębie skalistego wybrzeża.
Flora - ogół gatunków roślin na określonym obszarze, w danej grupie systematycznej, określonym środowisku ekologicznym bądź czasie geologicznym.
Front atmosferyczny - powierzchnia zetknięcia się dwu mas powietrza różniących się temperaturą i wilgotnością.

Gejzer - rodzaj gorącego źródła, które gwałownie wyrzuca słup wody i pary wodnej.
Gołoborze - obszar położony na zboczach lub grzbietach górskich, które pokrywa rumowisko skalne.
Gwiazda - ciało niebieskie świecące własnym światłem.

Horyzont - koło powstałe z przecięcia sfery niebieskiej na dwie części, wyznaczające granicę pomiędzy przestrzenią widoczną dla obserwacji i zasłoniętą przez Ziemię.
Hydrosfera - wody oceanów, mórz, jezior, rzek i lodowców.

Import - przywóz towarów z zagranicy (przeciwieństwo eksportu).
Izobary - linie na mapie, łączące punkty o tym samym ciśnieniu atmosferycznycm.
Izotermy - linie na mapie, łączące punkty o tej samej temperaturze powietrza.

Jar - forma ukształtowania terenu w postaci wydłużonego zagłębienia o wąskim dnie i stromych zboczach.
Jezioro - naturalny śródlądowy zbiornik wodny, w którym mogą gromadzić się wody powierzchniowe.
Jonosfera - warstwa atmosfery występująca powyżej 50-60 km nad powierzchnią Ziemi.

Klif - stroma, często pionowa ściana brzegu morskiego lub jeziornego.
Klimat - normalny przebieg pogody, powtarzający się co roku, ustalony na podstawie wieloletnich obserwacji.
Kontynent - olbrzymi pod względem powierzchni, obszarów lądu na Ziemi.
Kras - zjawisko geologiczne polegające na rozpuszczaniu skał przez wodę.

Laguna - część morza odcięta od morza otwartego przez lido, rafę barierową lub atol.
Ląd - obszar skorupy ziemskiej wzniesiony ponad poziom morza.
Lido - piaszczysty wał nadbudowany od strony morza przez fale.
Litosfera - skalna skorupa Ziemi.

Meteorologia - nauka zajmująca się zjawiskami w atmosferze.
Migracja - przemieszczanie się ludności wewnątrz kraju i poza jego granice (imigracja-przyjazd, emigracja- wyjazd).
Mistral - suchy, zimny, porwisty wiatr wiejący w południowej Francji, w dolinie Rodanu.
Monsun - wiatr wiejący zimą z lądu nad morze, a latem z morza na ląd. Monsun letni przynosi obfite opady deszczu.
Morena - forma terenu utworzona przez lodowiec.

Nadir - punkt przeciwległy do zenitu, znajdującym się pod obserwatorem.
Nizina - teren położony na wysokości 0-300 m n.p.m.

Oznaczenie kierunków - Północ-N Południe-S Wschód-E Zachód-W
Pasat - stały wiatr w strefie międzyzwrotnikowej, wiejący od zwrotników w kierunku równika, odchylane przez ruch wirowy Ziemi.
Piętra roślinne - pasy roślinności w górach, zmieniające się wraz z wysokością.
Planeta - ciało niebieskie o znacznej masie, świecące światłem odbitym, okrążające macierzystą gwiazdę.
Południk - linia na globusie, łącząca bieguny północny z południowym.
Poziomica - linia na mapie łącząca punkty leżące na tej samej wysokości nad poziomem morza (n.p.m.)
Przylądek - fragment wybrzeża zbiornika wodnego najdalej wysunięty w stronę wody na danym odcinku linii brzegowej, łącznie z towarzyszącym mu fragmentem lądu.
Przyrost naturalny - różnica miedzy wielkością urodzeń, a wielkością zgonów, wyrażona na 1000 mieszkańców.

Równik - najdłuższy równoleżnik.
Równina - wielkopowierzchniowa forma ukształtowania powierzchni Ziemi, prawie całkowicie poziomy teren.
Równoleżnik - linia na globusie, równolegla do równika przebiegająca w kierunkach wschód-zachód.
Ruch obrotowy Ziemi - ruch dookoła własnej osi.
Ruch obiegowy Ziemi - ruch dookoła Słońca.

Satelita - ciało niebieskie okrążające planetę po orbicie.
Sawanna - roślinność w klimacie gorącym z porą suchą i wilgotną, złożona z traw, krzewów i nielicznych drzew.
Skala - stosunek długości na mapie, do odpowiadającej jej długości w terenie.
Skała - naturalny zespół minerałów tworzący pewną całość w skorupie ziemskiej.
Step - bezdrzewny obszar trawiasty w klimacie kontynentalnym z suchym latem i chłodną zimą.
Szelf - płytka część morza będąca przedłużeniem lądu.
Szerokość geograficzna - odleglość punktu na Ziemi w stopniach na północ i południe od równika.

Tajga - las iglasty w klimacie umiarkowanym chłodnym: na Syberii, w Kanadzie.
Tęcza - zjawisko załamania i odbicia promieni słonecznych w kroplach wody znajdujących się w powietrzu.
Tsunami - fala oceaniczna, wywołana podwodnym trzęsieniem ziemi, wybuchem wulkanu bądź osuwiskiem ziemi.
Tundra - roślinność w klimacie podbiegunowym, złożona z mchów, porostów, niewielkich krzewów, bezdrzewna.

Widnokrąg - linia pozornego zetknięcia się nieboskłonu z powierzchnią ziemi, zbliżona kształtem do okręgu.
Wydma - piaszczyste wzniesienie o różnym kształcie, usypane przez wiatr.
Wyspa - każdy z trwałych fragmentów lądowej powierzchni Ziemi, który jest otoczony ze wszystkich stron wodą.
Wysokość bezwzględna - wysokość terenu mierzona od poziomu morza.
Wietrzenie - proces rozpadu skał na okruchy pod wpływem wody płynącej, Słońca, roślinności.
Wyż baryczny - układ, w środku którego ciśnienie powietrza jest największe i maleje ku brzegom.
Wyżyna - teren wzniesiony powyżej 300 m n.p.m., równinny lub falisty.

Zatoka - część zbiornika wodnego (morza, oceanu, jeziora) wcinającego się w ląd, odgraniczona od wód otwartych przylądkami lub małymi wyspami.
Zenit - punkt na niebie dokładnie ponad pozycją obserwatora.

DO GÓRY

PARKI NARODOWE W POLSCE - prezentacja

GEOGRAFIA POLSKI

Powierzchnia Polski [w kilometrach kwadratowych]:
powierzchnia lądowa - 312 685
morze terytorialne - 8,7 tys.
powierzchnia zalewów (Szczecińskiego i Wiślanego) - 1,2 tys.
Pod względem powierzchni Polska zajmuje 63 miejsce na świecie i 9 w Europie.
Liczba ludności Polski - 38,5 mln
Gęstość zaludnienia - 123 osoby/km2

POŁOŻENIE:
Polska leży w Europie Środkowej, nad Morzem Bałtyckim.
Długość Granicy Państwowej - 3495 km
Długość Granicy Morskiej - 440 km
Środek geometryczny Polski znajduje się we wsi Piątek.
Najdalej na północ wysunięty kraniec Polski to Przylądek Rozewie, we wsi Jastrzębia Góra (54°50' szer. geogr. pn.).
Najdalej na południe wysunięty kraniec Polski to szczyt Opołonek w gminie Lutowiska, powiat bieszczadzki (49°00' szer. geogr. pn.).
Najdalej na zachód wysunięty kraniec Polski - kolano Odry koło Osinowa Dolnego w gminie Cedynia, powiat gryfiński (14°07' dł. geogr. wsch.).
Najdalej na wschód wysunięty kraniec Polski - kolano Bugu we wsi Zosin w gminie Horodło, powiat hrubieszowski (24°08' dł. geogr. wsch.).
Państwa sąsiadujące:
Rosja, Litwa, Białoruś, Ukraina, Słowacja, Czechy, Niemcy
Strefa czasowa:
Czas środkowoeuropejski (czas słoneczny południka 15 °E). Latem wprowadza się czas wschodnioeuropejski (czas słoneczny południka 30°E).

KLIMAT
Klimat umiarkowany przejściowy. Pogoda zmienna, wahania w przebiegu pór roku, ze względu na ścierające się nad Polską klimaty: morskiego z zachodu i lądowego ze wschodu.
UKSZTAŁTOWANIE TERENU
kraj nizinny - obszary poniżej 300 m n.p.m. zajmują 91,3 % powierzchni.
Najniższy punkt - wieś Racki Elbląskie (1.8m poniżej poziomu morza)
Na południu występują tereny wyżynne i pasma górskie.
Pasma górskie w Polsce:
- Góry Świętokrzyskie,
- Karpaty - Tatry Wysokie, Bieszczady, Beskidy,
- Sudety - Karkonosze, Góry Stołowe
Najwyższy szczyt: Rysy (Tatry)- 2499 m n.p.m.
Główne rzeki:
- Wisła (1047 km)
- Odra (854 km, w tym na terenie Polski 742 km)
- Warta (808 km)
- Bug (772 km, w tym na terenie Polski 587 km)
Na terenie Polski znajduje się ponad 9 300 jezior o powierzchni powyżej 1 ha.
Największe jezioro: Śniardwy (Mazury) o powierzchni 11 383 ha
Najgłębsze jezioro: Hańcza - 108 m
Największa depresja: Żuławy - depresja w delcie Wisły - 1,8 m p.p.m Parki Narodowe: 23

STRUKTURA ADMINISTRACYJNA KRAJU
Obszar Polski podzielony jest na 16 województw:
Dolnośląskie, Kujawsko-Pomorskie, Łódzkie, Lubelskie, Lubuskie, Małopolskie, Mazowieckie, Opolskie, Podkarpackie, Podlaskie, Pomorskie, Śląskie, Świętokrzyskie, Warmińsko-Mazurskie, Wielkopolskie, Zachodnio-Pomorskie.
Największym, jeżeli chodzi o powierzchnię i najbardziej zaludnionym regionem Polski jest Mazowsze (woj. mazowieckie) ze stolicą w Warszawie. Najbardziej uprzemysłowionym regionem jest Śląsk (woj. śląskie). Najmniej zurbanizowaną częścią kraju jest obszar Pojezierza Mazurskiego.
W Polsce jest 315 powiatów i 65 miast na prawach powiatów; 2489 gmin.
Największe miasta to: Warszawa, Łódź, Kraków.

KRAINY GEOGRAFICZNE W POLSCE
Podstawą wyróżnienia krain geograficznych w Polsce jest istnienie w Europie Środkowej sześciu zasadniczych jednostek o przebiegu równoleżnikowym. Na obszarze naszego kraju reprezentują je:
- pas młodych gór fałdowania alpejskiego,
- pas obniżeń związanych z zapadliskami, które towarzyszą młodym górom,
- pas wyżyn, starych gór i towarzyszących im obniżeń,
- pas nizin stanowiących fragment Niżu Środkowoeuropejskiego,
- pas pojezierzy otaczających Bałtyk,
- pas nizin nadbrzeżnych towarzyszących wybrzeżu Bałtyku.
REGIONY FIZYCZNOGEOGRAFICZNE
Nizina Mazowiecka
Nizina Wielkopolska
Nizina Podlaska
Pojezierze Pomorskie: Pojezierze Zachodniopomorskie, Pojezierze Wschodniopomorskie, Pojezierze Południowopomorskie
Pojezierze Wielkopolskie
Pojezierze Mazurskie
Pobrzeże Południowobałtyckie: Pobrzeże Zachodniopomorskie, Pobrzeże Wschodniopomorskie
Wyżyna Małopolska: Wyżyna Śląska, Wyżyna Krakowsko-Częstochowska, Wyżyna Kielecko-Sandomierska, Góry Świętokrzyskie, Wyżyna Lubelska i Roztocze, Niecka Nidziańska
Karpaty Zachodnie:
o Karpaty Zewnętrzne: Pogórze Karpackie, Beskidy Zachodnie, Beskidy Wschodnie
o Karpaty Wewnętrzne
Karpaty Wschodnie
Sudety: Sudety Zachodnie, Sudety Środkowe, Sudety Wschodnie
Przedgórze Sudeckie
Środkową i północną część Polski trzykrotnie pokrywały lądolody. Najwyraźniejszy krajobraz polodowcowy zachował się na pojezierzach: pagórki moreny czołowej, zagłębienia jezior, sandry, pradoliny. Na powierzchni występują polodowcowe gliny, piaski, żwiry, głazy narzutowe. W Polsce południowej odsłaniaja się starsze skały z ery paleozoicznej ( w Sudetach i Górach Świętokrzyskich) oraz z mezozoicznej (na wyżynach i w Karpatach).

GŁÓWNE BOGACTWA NATURALNE POLSKI
węgiel kamienny - Wyżyna Śląska, Lubelska
węgiel brunatny - Nizina Wielkopolska, Sudety (Konin, Bełchatów, Turoszów)
rudy miedzi - Nizina Śląska (Lubin, Legnica)
rudy cynku i ołowiu - Wyżyna Krakowsko - Częstochowska (Olkusz)
siarka - Kotlina Sandomierska (Tarnobrzeg)
sól kamienna - Kotlina Sandomierska (Bochnia), Pojezierze Wielkopolskie (Kłodawa)

DO GÓRY