CZĘŚCI MOWY

CZĘŚCI ZDANIA

RZECZOWNIK

odpowiada na pytania kto? co?, jeśli występuje w roli podmiotu

odpowiada na pytania poszczególnych przypadków:
kogo? czego? komu? czemu? kogo? co? kim? czym?
o kim? o czym?, jeśli pełni funkcję dopełnienia lub okolicznika (często wraz z przyimkiem);

odmienia się przez przypadki i liczby,
ma stały i określony rodzaj

Wyraz samodzielny nazywający.

Nazywa: osoby (człowiek, uczeń),
istoty żyjące (drzewo, kot),
przedmioty (pióro, szafa),
zjawiska (burza, śnieg),
pojęcia abstrakcyjne (smutek, radość).

Rzeczownikami są nazwy własne, odnoszące się do indywidualnych osób, istot, rzeczy:
imiona, nazwiska, tytuły, nazwy geograficzne (Czesław, Miłosz, Wesele, Zgierz, Malinka).

PRZYMIOTNIK

odpowiada na pytania:
jaki? jaka? jakie?
który? która? które?
czyj? czyja? czyje?

odmienia się przez przypadki, liczby, rodzaje
podlega stopniowaniu

Wyraz samodzielny określający.

Nazywa cechy jakościowe osób i przedmiotów (biały, duży)

CZASOWNIK

odpowiada na pytania co robi? co się z nim dzieje?

odmienia się przez osoby

Wyraz samodzielny informujący.

Informuje o czynnościach, stanach i zjawiskach (maluje, unika, pada)

LICZEBNIK

odpowiada na pytanie ile? który z kolei?

odmienia się przez przypadki i rodzaje,

Wyraz samodzielny określający.

Określa liczbę lub kolejność przedmiotów (sześć, piąty).
Ze względu na budowę rozróżniamy liczebniki:
proste - dwa, trzy, dziesięć
złożone - dwadzieścia pięć, trzydzieści dwa.

ZAIMEK

Zaimki rzeczowne, przymiotne, liczebne odmieniają się przez przypadki, liczby, rodzaje.

Wyraz samodzielny, nie mają treści znaczeniowej.

Pełni funkcję innych części mowy: rzeczowników, przymiotników, liczebników i przysłówków.
Zaimki w zależności od tego, jaką część mowy zastępują dzielimy na:
rzeczowne - kto? co? - ja, ty ,on, ona, ona ono, my, wy, oni, one, ktoś, coś, nikt, nic;
przymiotne - jaki? jaka? jakie?, czyj? czyja? czyje?, który? która? które?
liczebne - ile? który z kolei?
przysłowne - jak? gdzie? kiedy? ,tam, tu, gdzieś, kiedyś, tamtędy, stamtąd.

ze względu na znaczenie zaimki dzielimy na:
osobowe - ja, ty ,on, ona, ona ono, my, wy, oni, one
zwrotne - się, (siebie, sobie)
dzierżawcze - mój, twój, czyj, nasz, wasz, swój, ich
wskazujące - ten, ta, to, tamten, tu, tam, tędy, ów
pytające - kto? co? jaki? który? jak? gdzie? kiedy?
względne - (łączą zdanie nadrzędne z podrzędnym) kto, co, gdzie, który
nieokreślone - ktoś, coś, jakiś, czyjś, gdzieś, kiedyś, któryś
przeczące - nic, nikt, żaden, nigdy, nigdzie

PRZYIMEK

nie odmienia się

Wyraz niesamodzielny relacyjny.

Informuje o stosunkach między przedmiotami, łączy części zdania o niejednakowej funkcji składniowej.
Wskazuje na położenie czegoś w przestrzeni.
W połączeniu z rzeczownikiem tworzy wyrażenie przyimkowe.
Przyimki dzielimy na:
proste: w, o, z, za, u, do, nad, na, dla, bez, przy, od, ku, mimo, śród, przed, po, pod, przez, między
złożone: obok, około, oprócz, spoza, zza, znad, ponad, poprzez, pośród, pomiędzy, wbrew, pomimo

PRZYSŁÓWEK

odpowiada na pytania jak? gdzie? kiedy?

nie odmienia się

Wyraz samodzielny, określający.

Nazywa cechy jakościowe czynności: miejsce, czas, sposób, cel, przyczynę, warunek (miło, krótko, wesoło blisko).

SPÓJNIK

nie odmienia się

Wyraz niesamodzielny relacyjny.

Informuje o stosunkach przestrzennych i czasowych między przedmiotami i czynnościami.
Łączy części zdania o tej samej funkcji.
Spójniki dzielimy na:
współrzędne: i, oraz, a, ani, lecz, jak również, jednak, zaś, natomiast, albo, bądź, czy, czyli, dlatego, przeto, więc, zatem, toteż, tudzież, lub;
podrzędne: aby, aż, chociaż, choć, bowiem, bo, że, żeby, jeżeli, iż, ponieważ, gdyby,gdy, gdyż, zanim

WYKRZYKNIK

nie odmienia się

Wyraz samodzielny, określający.

Wyraża uczucia lub pełni funkcję apelu (ach, och, ale, o).

PARTYKUŁA

nie odmienia się

Wyraz niesamodzielny modyfikujący (-by, -bym, -byśmy, -byście, -byś, -że, -ż, nie, chyba, li).

Wzmacnia lub modyfikuje znaczenie innych wyrazów
Partykuła -by, -bym, -byś, -byś, -byście, tworzy tryb przypuszczający czasowników.
Z czasownikami w formie osobowej pisana jest łącznie. Przed czasownikiem lub z bezokolicznikiem pisana jest oddzielnie.