W KRAINIE PIERWIASTKÓW

Tutaj znajdziesz najciekawsze i najważniesze informacje o pierwiastkach.
Każdy pierwiastek został opisany wg schematu:
masa atomowa, liczba atomowa, symbol pierwiastka, nazwa łacińska.

"Cegiełki wszechświata"

Tak w encyklopedii nazwano pierwiastki chemieczne.
Wśród pierwiastków spotykanych na Ziemi istnieje ogromna różnorodność: jedne występują rzadko, inne bardzo często. Niektóre, takie ja złoto mogą przyciągac wzrok, inne jak azot, tlen, to niewidoczne dla nas gazy.
Około 300 lat temu znano tylko 12 pierwiastków: antynom, arsen, bizmut, cynę, międź, ołow, rtęć, siarkę, srebro, więgiel, złoto i żelazo. Kiedy odkryto ich więcej, uczeni dostrzegli wyraźne zależności miedzy nimi.
W ustawieniach w określonym porządku pierwiastków, występowały pewne luki, a tacy uczeni, jak Mendelejew, Ramsay, Moseley i Bohr, przewidzieli istnienie nieznanych pierwiastków oraz ich właściwości. Zostały odkryte później i zajęły miejsce, które dla nich przewidziano.
Pierwiastki zostały uszeregowane w kolejności wynikającej z budowy ich atomów.
"Mało która systematyzacja w dziejach nauki może konkurować z koncepcją okresowosci, jeśli chodzi o zakres uwidocznionego dzięki niej uporządkowania fizycznego świata. (...) Bez względu na to, jakie jeszcze pierwiastki zostaną w przysłości odkryte, na pewno znajdą swe miejsce w ukałdzie okresowym - będą pasować do istniejącego w nim porządku i mieć właściwosći charakterystyczne dla odpowiedniej grupy" (McGraw-Hill Encyklopedia of Science Technology).
Pierwiastki ułożono w szeregi - okresy i kolumny - grupy w układzie okresowym.
Pierwiastki należące do tej samej grupy wykazują zadziwiające podobieństwo.
Na przykład: hel, neon, argon, krypton, ksenon i radon są to gazy, które pod wpływem wyładowania elektrycznego jasno świecą i dlatego są wykorzystywane w lampach jarzeniowych. Pozo tym w przeciwieństwie do innych gazów bardzo trudno wchodzą w reakcje z różnymi pierwiastkami.
W całym wszechświecie - aż do atomów i cząsteczek elementarnych - ujawnia się zadziwiający porządek i harmonia.

Bartłomiej Siepsiak

TLEN

- jest bezbarwnym, bezwonnym, pozbawionym smaku, gazowym pierwiastkiem,
- otrzymany po raz pierwszy ok.200 lat temu jednocześnie przez Josepha Priestley'a po ogrzaniu tlenku rtęciowego i Carla Wilhelma Scheela, ale za pierwiastek uznał go Antoine Laurent Lavoisieur.
- skroplony 15.04.1883r. przez Wróblewskiego i Olszewskiego,
- w fazie płynnej i stałej ma bladoniebieskie zabarwienie,
- inna, pachnąca odmiana tlenu to ozon (otrzymywany podczas elektrolizy wody przy elektrodzie)
- tlen składa się z cząsteczek dwuatomowych, a ozon z trzech atomów tlenu
- w czystej postaci stosowany w lecznictwie, górnictwie, hutnictwie, technice, przemyśle chemicznym, lotnictwie,
- tlen wyrządza szkody materialne - rdzewienie, śniedzenie, korozja chemiczna.. Jest jednym z najbardziej rozpowszechnionych pierwiastków na Ziemi.

AZOT

- jest bezbarwnym, bezwonnym i nietoksycznym gazem
- odkryty w XVIII wieku, przez Daniela Rutherforda,
- znane różne nazwy: " zepsute powietrze", "powietrze flogistonowe", "czad atmosferyczny",
- w warunkach normalnych tworzy dwuatomową cząsteczkę o bardzo silnym wiązaniu.
- nie odgrywa żadnej roli w oddychaniu człowieka,
- jest ważnym składnikiem aminokwasów - podstawowych budulców wszystkich organizmów żywych,
- skroplony przez Wróblewskiego i Olszewskiego,
- w postaci płynnej i stałej jest bezbarwny,
- używany do: żarówek elektrycznych, jako gaz ochronny, wyrobu amoniaku i wielu związków chemicznych,
- tworzy związki z tlenem, a jeden z nich - podtlenek, to gaz rozweselający.

WĘGIEL

- czysty węgiel występuje w przyrodzie w kilku odmianach alotropowych,
- najważniejsze odmiany węgla to: grafit, diament i karbin,
- odmiany alotropowe węgla mają różną strukturę krystaliczną, dlatego też mają różne właściwości fizyczne,
- nieocenioną wartość ma węgiel zawarty w białku organizmu ludzkiego,
- węgiel kopalny zyskał przydomek " czarnego złota",
- jest źródłem surowców w energetyce i chemii,
- izotop C14 umożliwia określenie przybliżonego wieku zabytków wykonanych z materiałów pochodzenia organicznego.

WODÓR

- odkryty w 1661 przez Boyle'a i nazwany "palnym powietrzem",
- nazwa wodór wywodzi się z greckiego hydro genes, co znaczy ten który rodzi wodę,
- obecną nazwę zawdzięcza Cavedishowi,
- najprostszy w budowie, w jądrze ma tylko jeden atom,

- gaz występujący w postaci dwuatomowej cząsteczki, nie posiadający smaku i zapachu,
- jest najlżejszą substancją na świecie,
- występuje jako mieszanina trzech izotopów: zwykłego wodoru, deuteru i trytu,
- Wróblewski i Olszewski określili temperaturę jego skraplania,
- dawniej był używany do sztuczek kuglarskich ( po wymieszaniu z tlenem tworzy mieszankę wybuchową)

FLUOR

- nazwa pierwiastka pochodzi od łacińskiego słowa fluo - płynąć,
- najaktywniejszy chemicznie, czyli najmniej szlachetny,
- działa żrąco, parząco, dusząco,
- jako gaz posiada zielonożółte zabarwienie, a skroplony i w fazie stałej ma jasnożółtą barwę,
- tworzy dwuatomowe cząsteczki, ale o słabym wiązaniu pomiędzy atomami,
- ma zastosowanie w gospodarstwie domowym - lodówki (związek fluoru - freon),
- H. Moissan otrzymał wolny fluor za pomocą elektrolizy fluorowodoru,
- jest on bardzo odporny chemicznie i termicznie,
- związki fluoru wykorzystywane są do: trawienia szkła, wykonywania na nim napisów, do wyrobu teflonu, w gaśnicach,
- fluor ma zastosowanie w przemyśle jądrowym do oczyszczania izotopów uranu.

SÓD

- otrzymany przez Humphry'a Davy'ego,
- polska nazwa pochodzi od łacińskiego słowa sodanum - remedium na ból głowy,
- symbol i nazwa łacińska wywodzi się od natrun - soda piorąca,
- srebrzystobiały, miękki, lekki i bardzo reaktywny metal,
- na powietrzu zapala się,
- w zetknięciu z wodą wybucha,
- przechowuje się go w nafcie,
- lżejszy od wody, miękki - można kroić go nożem,
- związek sodu - chlorek sodu, to sól kuchenna,
- postać ciekła ma zastosowanie w reaktorach jądrowych i w produkcji kauczuku,
- metaliczny sód jest dobrym przewodnikiem elektryczności.

MAGNEZ

- oficjalnie odkryty przez Davy'ego w 1808,
- nazwa pochodzi od miasta Magnesia w Azji Mniejszej,
- lekki, srebrzystobiały metal o połysku, który szybko zanika na powietrzu,
- drugi po berylu, najlżejszy metal,
- podgrzany, reaguje gwałtownie z tlenem paląc się białym, bardzo jasnym płomieniem,
- jest dobrym przewodnikiem elektryczności,
- jego związki były stosowane w medycynie już dwa tysiące lat temu,
- lżejszy od aluminium, łatwo ulega korozji,
- "gorzka sól" - siarczan magnezu to środek przeczyszczający,
- największym źródłem magnezu są oceany, w 1 km3 znajduje się około 1,5 mln ton,
- występuje głównie w związkach - węglany, krzemiany, chlorki i siarczany,
- w Polsce złoża soli magnezowych znajdują się na Dolnym Śląsku,
- używany w produkcji: części samolotów, silników, aparatów fotograficznych, maszyn do pisania, dawniej do wytwarzania światła błyskowego,
- potrzebny roślinom zielonym - składnik chlorofilu.

CHLOR

- odkryty przez Karla W. Scheele'a podczas ogrzewania kwasu solnego z braunsztynem, ale uznany za związek chemiczny,
- w 1810 sir Humphrey Davy udowodnił, że jest on pierwiastkiem i nazwał go chlorem, od greckiego słowa khlôros - żółtozielony,
- gaz o barwie żółto-zielonej, 2,5 razy cięższy od powietrza,
- silnie trujący gaz o przenikliwym, duszącym zapachu,
- daje się łatwo skroplić,
- łatwo rozpuszcza się w wodzie,
- otrzymywany przez elektrolizę soli kuchennej,
- bardzo reaktywny pierwiastk, w przyrodzie nie występuje w stanie wolnym,
- wykorzystywany do: zabijania bakterii, drobnoustrojów, odkażania wody w wodociągach i basenach pływackich, w produkcji tworzyw sztucznych (np. polichlorek winylu - PCV),
- największe jego ilości znajdują się w wodzie morskiej, jako chlorek sodu.

SIARKA

- nazwa pochodzi z sanskrytu: sira - jasnożółty,
- inna nazwa "siarczane złoto",
- żółty niemetaliczny pierwiastk, bez smaku i zapachu, łatwopalny,
- spalana siarka wytwarza gaz o ostrej woni,
- występuje w wielu odmianach alotropowych,
- ciekawe efekty obserwuje się podczas jej topnienia i krzepnięcia - podczas przemian fazowych przechodzi przez kilka odmian alotropowych o różnych właściwościach, a po stopieniu krzepnie inną drogą, nie będącą dokładnym odwróceniem procesu topnienia,
- bardzo ważna dla wszystkich organizmów żywych jako składnik białek,
- dawniej używana do obrzędów religijnych, do odpędzania złych duchów, leczenia chorób skórnych i walki
z robactwem,
- obecnie używana do produkcji: prochu strzelniczego, środków zapalających, wybuchowych, kwasu siarkowego, fosforowego, barwników, lekarstw, nawozów sztucznych, w przemyśle gumowym, jako specjalistyczny cement i do leczenia chorób skóry,
- złoża siarki w Polsce odkryto w 1953 w rejonie Tarnobrzega.

POTAS

- odkryty i nazwany przez Davy'ego w 1807,
- nazwa pochodzi od łacińskiego słowa kalium (alkalia - z arabskiego al kalja - popiół roślin, alkalia),
- bardzo lekki, miękki metal = może być krojony nożem,
- świeżo przekrojony ma srebrzystobiałą barwę i jasny połysk, który bardzo szybko zanika na skutek reakcji z tlenem atmosferycznym,
- jest bardzo reaktywnym pierwiastkiem, - w zetknięciu z wodą momentalnie się zapala, barwiąc płomień na czerwono fioletowy kolor,
- na powietrzu szybko utlenia się, przechowuje się go w nafcie,
- jest ważnym składnikiem tkanek roślin i zwierząt,
- najwięcej znajduje się go w wodzie morskiej,
- sole potasu są stosowane: jako nawozy sztuczne, w przemyśle mydlarskim, szklarskim, do produkcji materiałów wybuchowych,
- metaliczny potas jest wykorzystywany w komórkach fotoelektrycznych - w filmie dźwiękowym, telewizji.

MIEDŹ

- znana już od czasów starożytnych,
- używana do wyrobu naczyń, ozdób, broni, mosiądzu i brązu,
- era miedzi i jej stopów trwała do końca średniowiecza,
- dobrze przewodzi prąd elektryczny,
- cechuje ją duże przewodnictwo cieplne,
- znalazła szerokie zastosowanie w przemyśle elektrotechnicznym, samochodowym, lotniczym, w radiotechnice, do wyrobu przewodów i części maszyn elektrycznych,
- stopy miedzi stosowane są do produkcji amunicji, monet, zaworów, okuć, kół zębatych, łożysk, pomp, precyzyjnych przyrządów optycznych oraz artystycznych,
- jako jeden z mikroelementów jest spożywana przez człowieka w ilości ok. 100 miligramów na dobę ( pod postacią rozpuszczalnych soli),
- w Polsce w 1957r, Jan Wyżykowski odkrył na Dolnym Śląsku w pobliżu Lubina jedno z najbogatszych złóż rud miedzionośnych.

RTĘĆ

- odkryta w starożytności,
- najrzadziej występujący pierwiastek na świecie,
- znana pod nazwą " żywe srebro",
- temperatura krzepnięcia wynosi -38,7^oC, wrzenia +357^oC,
- spożyta rtęć jest szkodliwa dla organizmu (również opary rtęci),
- w XVI wieku Paracelsus udowodnił, że może być używana do produkcji leków;
- pomaga w walce z drobnoustrojami i pasożytami, przy leczeniu ran - jako środek dezynfekujący,
- Fafrenheit zastosował rtęć jako ciecz wskaźnikową do termometrów,
- obecnie używana w barometrach rtęciowych manometrach, lampach kwarcowych, aparatach do mierzenia ciśnienia krwi itd.,
- wykorzystywana do tzw. ogniowego pozłacania, jako katalizator przy produkcji syntetycznego kauczuku,
- teraz 1/3 światowej produkcji rtęci jest zużywana do celów leczniczych i chemicznych, 1/5 - do produkcji materiałów wybuchowych, 1/10 - do farb malarskich, 1/10 - do aparatów elektrycznych.

Opracowanie na podst. "Księgi pierwiastków" - Agnieszka PIETRZYKOWSKA - kl. IIIa; Konrad KRUŚ - kl. IA